Συχνές Ερωτήσεις

"Η μεγάλη διαφορά ανάμεσα σε μία κατασκευή και μία δημιουργία είναι ακριβώς αυτή: ότι ένα αντικείμενο που κατασκευάζεται μπορεί να αγαπηθεί μόνο αφού έχει κατασκευαστεί, ενώ ένα αντικείμενο που δημιουργείται αγαπιέται πριν ακόμα υπάρξει¨".

Charles Dikens

Τι είναι η εικαστική ψυχοθεραπεία;

Είναι μία κατεύθυνση ψυχοθεραπείας όπου χρησιμοποιούνται εικαστικά υλικά για να διερευνηθούν συναισθήματα, σκέψεις και βιώματα που συχνά είναι δύσκολο να εκφραστούν με λόγια. Η εικαστική διαδικασία μπορεί να είναι τόσο απλή όπως μία κυματιστή γραμμή πάνω σε ένα χαρτί, ή ένα αποτύπωμα σε ένα κομμάτι πηλό. Η χρήση των εικαστικών υλικών σε ένα θεραπευτικό πλαίσιο σου δίνει την ευκαιρία να δεις το ζήτημα που σε απασχολεί από μία νέα οπτική, να απαρτιώσεις τα βιώματα της ζωής σου και να αναπτύξεις δεξιότητες αντιμετώπισης των προβλημάτων.

Η έκφραση των συναισθημάτων και των βιωμάτων μέσα από την τέχνη γίνεται γέφυρα ανάμεσα στις εικόνες και τις λέξεις. Όταν οι άνθρωποι βιώνουν πολύ έντονα συναισθήματα και τραύμα, τα συναισθήματα και οι μνήμες «εγκλωβίζονται» σε ένα μέρος του εγκεφάλου που είναι πιο «πρώιμο» κι έχει μικρότερη πρόσβαση στις λέξεις και το λόγο. Όταν όμως δημιουργείς ένα έργο, εργάζεσαι με τα χέρια και το σώμα με τρόπο που ανοίγει την πρόσβαση σε αυτές τις περιοχές του εγκεφάλου που δεν έχουν λόγια...

Η εικαστική ψυχοθεραπεία στηρίζεται και υποστηρίζεται από πάρα πολλές μελέτες κι έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί σε πολλά μέρη του κόσμου.

Για ποιο λόγο να δω κάποιον εικαστικό ψυχοθεραπευτή;

Για πολλούς λόγους... Ίσως να παλεύεις με μια πρόκληση σε αυτή τη φάση της ζωής σου, μια ψυχική ασθένεια, ή να επιθυμείς να αφήσεις πίσω παλιά μοτίβα διαχείρισης της ζωής σου. Ίσως θα ήθελες να ενισχύσεις τον αυθορμητισμό σου, την αυτοπεποίθηση, ή την δημιουργικότητα στη ζωή σου. Η εικαστική ψυχοθεραπεία είναι μοναδική γιατί σου δίνει τη δυνατότητα να δημιουργήσεις ένα εικαστικό έργο με αφορμή τις εμπειρίες της ζωής σου και στη συνέχεια να το δεις με διαφορετική (προ)οπτική. Το να βρίσκεται κανείς μέσα στη ροή της δημιουργικής διαδικασίας είναι από μόνο του θεραπευτικό. Η εικαστική ψυχοθεραπεία είναι διαφορετική από τις ψυχοθεραπείες μέσω του λόγου καθώς εδώ οι σκέψεις και τα συναισθήματα εξερευνώνται μέσα από το χρώμα, τις γραμμές, τις υφές, τις διαστάσεις στο χώρο... Η αυτοέκφραση δεν περιορίζεται στο λόγο. Άλλωστε οι λέξεις συχνά δεν επαρκούν για να περιγράψουν τα βιώματα μας.

Η εικαστική (ψυχο)θεραπεία είναι μόνο για παιδιά, έτσι δεν είναι;

Η εικαστική ψυχοθεραπεία λειτουργεί εξαιρετικά με τα παιδιά. Επίσης λειτουργεί εξαιρετικά με τους ενήλικες.

Ωφελεί τόσο παιδιά όσο κι ενήλικες σε ένα ευρύ πλαίσιο που περιλαμβάνει την ψυχική υγεία, την εκπαίδευση, τις δομές και υπηρεσίες που εξυπηρετούν ΑΜΕΑ, τα νοσοκομεία, τις κοινοτικές και κοινωνικές υπηρεσίες αλλά και την ιδιωτική πρακτική.

Χρειάζεται να είμαι «καλός/ή» στα εικαστικά για να μπορώ να συμμετέχω σε συνεδρίες εικαστικής ψυχοθεραπείας;

Οπωσδήποτε όχι. Δεν πρόκειται καθόλου γι' αυτό. Μπορεί να νομίζεις ότι δεν θα μπορείς να δείξεις πώς αισθάνεσαι με μία εικόνα σε ένα κομμάτι χαρτί ή ακόμα ότι δεν θα ήξερες καν από πού να ξεκινήσεις. Δεν είναι στόχος της εικαστικής ψυχοθεραπείας όμως η δημιουργία μίας «όμορφης» εικόνας. Όλοι οι άνθρωποι είναι εκ φύσεως δημιουργικοί. Και θα ανακαλύψεις στην πράξη ότι τελικά όλα τα παραπάνω δεν θα είναι πρόβλημα. Είναι δουλειά του εικαστικού ψυχοθεραπευτή να σου «συστήσει» τα εικαστικά μέσα και τις τεχνικές που θα σε βοηθήσουν να εκφραστείς δημιουργικά. Θα σε βοηθήσει να συνδεθείς με τα συναισθήματά και τις σκέψεις σου μέσω των έργων που θα δημιουργήσεις αλλά και της ίδιας της δημιουργικής διαδικασίας.

Η εικαστική ψυχοθεραπεία δεν βασίζεται στις γνώσεις για την τέχνη επειδή λειτουργεί ανοίγοντας δρόμους προς την φαντασία και τη δημιουργικότητα, ποιότητες που έχουν όλοι οι άνθρωποι. Έτσι γεννά νέα μοντέλα ζωής και συμβάλλει στην ανάπτυξη ενός πιο απαρτιωμένου εαυτού. Η τέχνη δίνει πρόσβαση στο ασυνείδητο και φέρνει την οπτική του στο συνειδητό.

Τι διαφορά έχει η εικαστική ψυχοθεραπεία από τα μαθήματα ζωγραφικής;

Μεγάλη... Σε μία συνεδρία εικαστικής ψυχοθεραπείας η δημιουργία τέχνης συμβαίνει σε έναν ασφαλή χώρο όπου εξασφαλίζεται η εμπιστευτικότητα και περιλαμβάνει τη θεραπευτική σχέση. Στην εικαστική ψυχοθεραπεία δεν υπάρχει σωστός ή λάθος τρόπος όσον αφορά τη δημιουργία του έργου και ο κύριος στόχος είναι η αυτοέκφραση. Εδώ δεν εστιάζουμε μόνο στην εικόνα του έργου (στο αποτέλεσμα) αλλά και στη διαδικασία. Στόχος της εικαστικής ψυχοθεραπείας είναι... η θεραπεία και όχι η εικόνα καθεαυτή.

Ποια είναι η διαφορά μεταξύ της εικαστικής ψυχοθεραπείας και μίας ψυχοθεραπείας μέσω του λόγου;

Και οι δύο σου παρέχουν την ευκαιρία να διερευνήσεις τα συναισθήματα και τις σκέψεις σου δουλεύοντας με στόχους όπως η προσωπική σου ανάπτυξη, η μείωση του στρες, η ανάπτυξη υγιών στρατηγικών αντιμετώπισης προβλημάτων. Η εικαστική ψυχοθεραπεία κάνει χρήση της διαδικασίας δημιουργίας τέχνης στη συνεδρία σαν ένα μέσο επικοινωνίας και δεν χρησιμοποιεί το λόγο σε ολόκληρη τη συνεδρία. Το έργο που δημιουργείται σε μία συνεδρία αποτελεί μία απτή αναπαράσταση του βιώματός σου που μπορεί να διερευνηθεί περαιτέρω μέσα από την εικόνα αλλά και το λόγο.

Συχνά η εικαστική ψυχοθεραπεία βοηθά τους θεραπευόμενους να αποκτήσουν πρόσβαση στην κατανόηση του εαυτού τους σχετικά γρήγορα. Λόγω του ότι είναι μία βιωματική διεργασία, μπορεί να συμβάλλει ώστε ο θεραπευόμενος να «κόψει δρόμο» στη διαδρομή της ανακάλυψης του εσωτερικού του κόσμου. Όμως κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός κι αυτό ισχύει τόσο για τους θεραπευόμενους όσο και για τους ψυχοθεραπευτές. Υπάρχει χώρος για όλες τις μορφές ψυχοθεραπείας, είτε χρησιμοποιούν το λόγο είτε κάποια μορφή τέχνης κι εξαρτάται από την προσωπικότητα του καθενός και τις ανάγκες της περιόδου που ζει το ποια θα ήταν η κατάλληλη μέθοδος για εκείνον.

Τι συμβαίνει σε μία συνεδρία εικαστικής ψυχοθεραπείας;

Ξεκινά με μία συζήτηση για την κατάσταση που βρίσκεσαι και τις δυσκολίες που ίσως αντιμετωπίζεις. Στη συνέχεια καλείσαι να χρησιμοποιήσεις τα εικαστικά υλικά ώστε να δημιουργήσεις κάτι σε σχέση με ό,τι συζητήσαμε. Μερικές φορές μπορεί να σου προτείνω κάτι συγκεκριμένο να φτιάξεις ή να χρησιμοποιήσεις συγκεκριμένα υλικά. Άλλες φορές όμως είσαι ήδη σε σύνδεση με το τι έχεις ανάγκη να δημιουργήσεις και με ποιον τρόπο, οπότε επιλέγεις εσύ τα υλικά και το έργο. Όταν τελειώσεις τη δημιουργική διαδικασία εξερευνούμε το έργο μαζί και καθρεφτίζουμε στοιχεία της διαδικασίας και του έργου που έφτιαξες. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε συνδέσεις σε σχέση με την κατάσταση που είσαι αλλά και στην επίγνωση του εαυτού σου.

Πώς θα ξέρω για τι να μιλήσω ή τι να ζωγραφίσω/φτιάξω;

Στην αρχή μπορεί να νιώθεις περίεργα καθώς θα κάθεσαι μπροστά από έναν άγνωστο με την προσδοκία κατά κάποιο τρόπο να «σου έρθει» κάτι να πεις ή να φτιάξεις. Όμως μην ανησυχείς. Γνωρίζω αυτή την αμηχανία και την αβεβαιότητα που νιώθεις. Θα σε βοηθήσω να τα ξεπεράσεις και να ξεκινήσεις.

Αν θα ήθελες να μιλήσεις θα σε ενθαρρύνω ή μπορεί να σου προτείνω κάποια δραστηριότητα να δοκιμάσεις. Μπορείς απλώς να δοκιμάσεις τα εικαστικά υλικά ώστε να δεις τι είδους αποτύπωμα αφήνουν. Δεν χρειάζεται να έχεις ήδη μια ιδέα για το τι θα ζωγραφίσεις, αν και μπορεί να υπάρξουν φορές που θα έρθεις ισχυρά αποφασισμένος για το τι θέλεις να ζωγραφίσεις ή να δημιουργήσεις.

Αν η ζωγραφική σου φαντάζει κάτι δύσκολο και σου δημιουργεί άγχος, θα μπορούσες να δουλέψεις με υλικά όπως οι κάρτες, εικόνες από περιοδικά, αντικείμενα μινιατούρες, πετραδάκια, κοχύλια...

Γενικά, το τι θα φτιάξεις εξαρτάται από το δικό σου ενδιαφέρον και τα θεραπευτικά οφέλη κάθε δραστηριότητας. Η εικαστική ψυχοθεραπεία περιλαμβάνει μεγάλο εύρος εικαστικών υλικών και δραστηριοτήτων. Μπορείς να δουλέψεις με πηλό, υγρά χρώματα και πινέλα, να φτιάξεις κάποιου είδους μάσκα, ένα κολλάζ, ένα προσωπικό ημερολόγιο με εικόνες...

Έτσι κι αλλιώς, η διαδικασία της ψυχοθεραπείας δεν εστιάζει μόνο στο τελικό αποτέλεσμα, το τελειωμένο έργο, αλλά και στη διαδικασία μέχρι να φτάσεις σε αυτό.

Η εικαστική ψυχοθεραπεία λειτουργεί ατομικά ή σε ομάδες;

Και τα δύο. Οι συνεδρίες εικαστικής ψυχοθεραπείας μπορεί να είναι ομαδικές ή ατομικές. Ο καθένας έχει διαφορετικές ανάγκες. Κάποιοι άνθρωποι παρακολουθούν ατομικές συνεδρίες, κάποιοι ομαδικές, κάποιοι και τα δύο. Δεν υπάρχει απάντηση στο ερώτημα τι είναι καλύτερο. Οι ατομικές όπως και οι ομαδικές συνεδρίες, έχουν «πλεονεκτήματα» και «μειονεκτήματα» ανάλογα με τον συγκεκριμένο θεραπευόμενο και τα ζητήματα που αντιμετωπίζει.

Θα αναλύσεις ό,τι φτιάξω;

Αν εννοείς... «αχαα... ο θεραπευόμενός μου ζωγράφισε ένα καπέλο... ξέρω ακριβώς τι θέλει να πει»... Τότε, όχι! Δουλειά του θεραπευτή είναι να σε βοηθήσει να κατανοήσεις τι σημαίνει η εικόνα για σένα, να βρεις το δικό σου προσωπικό νόημα στη δική σου δημιουργική εργασία. Μπορεί να σου προσφέρω τις ιδέες μου, ωστόσο μόνο σαν προτάσεις, ώστε να σε βοηθήσω να βρεις ποιες από αυτές ίσως συνηχούν με σένα. Είναι μία συνεργατική διαδικασία.

Πιστεύω ότι μόνο εσύ γνωρίζεις πραγματικά τι σημαίνει το έργο σου. Εσύ είσαι ο ειδικός όσον αφορά το δικό σου έργο. Μερικές φορές το νόημα του έργου μπορεί να σου αποκαλυφθεί μέσα από τη διαδικασία της εξερεύνησης των συνδέσεων και των ανακαλύψεων που θα κάνουμε μαζί.

Κι αν δεν θέλω να ζωγραφίσω ή να φτιάξω κάτι;

Εικαστική ψυχοθεραπεία δεν είναι μόνο το έργο τέχνης. Οι εικαστικοί ψυχοθεραπευτές έχουμε λάβει πλήρη εκπαίδευση στην ψυχοθεραπεία που σημαίνει ότι δουλεύουμε εξίσου με πολλές μορφές έκφρασης όπως ο λόγος, οι μεταφορές, οι εκφράσεις του προσώπου, ο τόνος της φωνής κ.α. Αν δεν θέλεις να φτιάξεις κάτι, είναι εντάξει να μην φτιάξεις.

Οι εικαστικοί ψυχοθεραπευτές είμαστε επίσης άνθρωποι και καλλιτέχνες, ευαίσθητοι στις ανάγκες των δημιουργικών ανθρώπων αλλά και στη διαδικασία ανάπτυξης της δημιουργικής τους πλευράς.

Έτσι κι αλλιώς, όποια κι αν είναι η μέθοδος ψυχοθεραπείας, όποιες θεωρίες ψυχοθεραπείας κι αν ενστερνίζεται ο ψυχοθεραπευτής, είτε γίνεται χρήση του λόγου ή της δημιουργικής διαδικασίας, αυτό που φαίνεται να είναι το πιο σημαντικό στοιχείο που καθορίζει την πορεία της θεραπείας (και επιβεβαιώνεται συνεχώς σε πολλές έρευνες) είναι η θεραπευτική σχέση ανάμεσα στον επαγγελματία και τον θεραπευόμενο. Το ίδιο ισχύει σε όλες τις μορφές ψυχοθεραπείας, όπως και στην εικαστική.

Πόσο διαρκεί μία συνεδρία εικαστικής ψυχοθεραπείας;

Οι ατομικές συνεδρίες διαρκούν μία ώρα και συνήθως είναι εβδομαδιαίες. Όταν πρόκειται για μικρά παιδιά η διάρκεια μπορεί να είναι 45 λεπτά.

Οι ομαδικές συνεδρίες μπορεί να είναι δίωρες και εβδομαδιαίες. Σε περίπτωση που οι συναντήσεις γίνονται ανά δεκαπενθήμερο τότε η διάρκεια της συνεδρίας μπορεί να αυξηθεί.

Η συχνότητα των συνεδριών προγραμματίζεται και συμφωνείται εξαρχής ανάλογα με τις ανάγκες.

Πόσες συνεδρίες θα χρειαστώ;

Αυτό εξαρτάται. Μετά από τις πρώτες συνεδρίες μπορούμε να σχεδιάσουμε μαζί το καλύτερο δυνατό πρόγραμμα για τις δικές σου ανάγκες. Το πρόγραμμα αυτό επαναδιαμορφώνεται στην πορεία της θεραπείας, καθώς είναι μία δυναμική διαδικασία.

Τι θα γίνει με το έργο που δημιούργησα μετά τη συνεδρία; Θα το δείξει ο εικαστικός θεραπευτής σε κάποιον;

Αυτό είναι κάτι που το αποφασίζουμε μαζί. Το έργο σου είναι δική σου δημιουργία και σου ανήκει. Ωστόσο, συνήθως τα έργα παραμένουν στο χώρο των συνεδριών όπου φυλάσσονται με ασφάλεια και εμπιστευτικότητα. Αυτό είναι χρήσιμο, καθώς αργότερα σε μία επόμενη συνεδρία μπορεί να αποβεί εποικοδομητικό το να δούμε ξανά παλιότερα έργα που έχεις φτιάξει. Στο τέλος της σεζόν μπορείς να αποφασίσεις πώς θα χειριστείς τα έργα που έχεις δημιουργήσει μέσα στα συνεδρίες. Ωστόσο, ίσως μετά από κάποια συνεδρία να θεωρήσουμε σκόπιμο να πάρεις το (ενδεχομένως σημαντικό, κομβικό) έργο που έφτιαξες μαζί σου, ώστε να μπορείς να το παρατηρείς κατά τη διάρκεια της βδομάδας μέχρι την επόμενη συνεδρία.

Το έργο σου δεν θα το δείξω σε κανέναν χωρίς την άδειά σου. Η δεοντολογία των εικαστικών ψυχοθεραπευτών τονίζει τη σημασία διασφάλισης των προσωπικών δεδομένων και πληροφοριών είτε αυτές αφορούν το έργο του είτε τις προσωπικές πληροφορίες που μοιράζεται ο θεραπευόμενος.